Yapay Zeka ve Psikoloji

Son zamanlarda yapılan araştırmalar, “yapay zeka, ruh sağlığı uzmanlarının yerini alabilir mi” sorusu üzerinde duruyor.

Bu kısımda yapay zekaya yönelik bireylerin algısının hangi yönde olduğuna, psikolojik yardıma yönelik bakış açısına ve toplumda nasıl bir etki oluşturacağına odaklanmak gerekiyor. Yurt dışında yapılan bir araştırmaya göre yetişkinlerin %22’sinin psikolojik sağlık için yapay zekayı kullandığı bulundu. Ayrıca %44’nün bir ruh sağlığı uzmanına gitmeden sadece yapay zekayı kullanarak destek aldığı sonucuna ulaşıldı. Bu sonuçlara bakıldığında yurt dışında psikolojik destek için yapay zekanın beklenilenden daha fazla kullanıldığı söylenebilir.

Peki terapötik ilişki/ortam, empati, gizlilik ve onam süreçleri halledilebilir mi?

Genel olarak yapılan araştırmalarda; psikometrik değerlendirmelerin, araştırmaların yapıldığı bir süreçte yapay zekanın “terapi” hizmetindeki eksikliği kapatabileceği bulundu. Ruh sağlığı uzmanlarının teşhis yapmasının kolaylaşacağını, bireysel özelliklere göre terapi hizmetinin oluşturulabileceğini, semptomların erken tanımlanabileceği sonucuna ulaşıldı. Terapi hizmetindeki eksikliklerin gidererek harcanan zaman ve ücretin azaltılmasının hedeflendiği, örneğin uyku problemi olan bir danışanın sorununu yapay zekaya tanımlayarak olumlu bir süreç geçirebileceği düşünülmektedir. Ayrıca empati, terapötik ilişki ve ortam gibi kavramların yapay zekada eksik olması sebebi ile farklı yazılımların üretildiği ve geliştirildiği de eklenmiştir.

Bilgilendirilmiş onam formu ile danışan hakkında elde edilen bilgilerin yapay zekada alınmadığı, herhangi bir mail adresi-iletişim numarası veya isim/soyisim ile katılması gerekmediği açıklandı. Araştırma sonucunda kişilerin anonim olarak psikolojik destek aldığını ve onlar için daha güvenilir bir imaj oluşturduğuna yönelik bir sonuç ortaya çıktı.

Terapide empati ve terapötik ilişki gibi önemli olan iki kavram vardır: Koşulsuz saygı ve Gizlilik.

Akıllarda oluşan diğer bir soru işareti gizliliği nasıl sağlayabilirler? Yazılan metinler kişisel olduğu için gizliliği koruyabilecekler mi? Ya da bir sorun yaşandığında bunu kime dava edebiliriz? Bu kısmın muamma olması nedeniyle yapay zekanın “terapist” rolü için ilerleyen zamanlarda, alınabilecek önlemlerle olabileceği düşünülmektedir. Gizliliğin yanı sıra yapılan bazı araştırmalarda yapay zekanın “kapsayıcı- çokkültürlü” danışmayı sağlama konusunda eksik kaldığı, cinsiyet, ırk, etnik köken gibi ayrımcılıkların yaşandığı bulundu. Bazı kültürlerin buna çok fazla tepki gösterdiği, bazılarının da -yapay zeka- olması nedeniyle önemsemediği sonucuna ulaşıldı.

Psikolojide Yeni Çağ

Yapay zekanın gelişmesi ile birlikte psikoloji alanında terapistlerin eğitilmesi, süpervizyonların yapılması, alanın yeniden tasarlanması, terapi kalitesinin değerlendirilmesi, danışan-terapist ilişkisinin derecelendirilmesi gibi konularda gelişimi başlattığı söylenebilir. Araştırmacılar, bu değişimin başlaması ile birlikte terapi kalitesinin artacağı, zaman ve ekonomik olarak tasarruf edileceği, erişilebilir bir hizmet olacağı için tercih edileceğini düşünüyorlar. Ayrıca yapay zekayı farkındalığımızın artması, kişisel gelişimin başlaması ve güvenli bir şekilde kullanılması adına eğitimler alınmasının da psikolojik destek adına önem sağlayacağına inanılıyor.

Amerika’da Bilişsel Davranışçı ekol ile destek veren yapay zeka robotu: WYSA

Wysa psikolojik destek robotu, üretken yapay zeka kullanmıyor ancak etkileşimleri terapistler tarafından hazırlanan veya onaylanan ifadelerle sınırlandırıyor. Wysa, e-posta adreslerini, telefon numaralarını veya isimleri toplamıyor ve kullanıcıların paylaştığı, kendilerini tanımlamaya yardımcı olabilecek bilgileri kullanarak destek sağlıyor.

5 milyon insana psikolojik destek sağladıklarını, %91’nin bu hizmetten memnun olduğunu, 2 milyondan fazla Bilişsel Davranışçı ekolle oturum yürütüldüğünü, %33 geleneksel danışmaya göre daha az zaman harcandığı söylenilmektedir.

*Genel olarak WYSA’yı kullanan danışanların etkili bir terapötik ortamının oluştuğunu, geleneksel psikolojik desteğe ulaşamayan bireylerin ulaşabileceği bir uygulama olduğunu ifade edilmiştir.

Sonuç olarak, yapay zekanın kullanılarak psikolojik desteğin verildiği uygulamaların arttığı ve terapötik ilişkinin-empatinin de ekleneceği yazılımların geliştirilmesi ile ruh sağlığı hizmetlerinde yeni yolların ortaya çıkacağı söylenebilir.

Kaynakça:

Abrams Z. AI is changing every aspect of psychology: Here’s what to watch for (2023). American Psychological Association

Davis E. (2023). Will ChatGPT Replace Psychiatrists? Psychology Today

Allen S. (2022). Improving Psychotherapy With AI: From the Couch to the Keyboard. IEEE EMBS

İlginizi çekebilir:

Yapay zekanın avantajları ve dezavantajları